: شیوه های ارزشگذاری دارائیهای معنوی در فرایند سرمایه گذاری
•
/*<![CDATA[*/ <!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:SimSun; panose-1:2 1 6 0 3 1 1 1 1 1;} @font-face {font-family:Tahoma; panose-1:2 11 6 4 3 5 4 4 2 4;} @font-face {font-family:"\@SimSun"; panose-1:2 1 6 0 3 1 1 1 1 1;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman";} p { margin-right:0cm; margin-left:0cm; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman";} @page Section1 {size:612.0pt 792.0pt; margin:72.0pt 90.0pt 72.0pt 90.0pt;} div.Section1 {page:Section1;} --> /*]]>*/
مشخصات مقاله
عنوان مقاله : شیوه های ارزشگذاری دارائیهای معنوی در فرایند سرمایه گذاری
تاریخ مقاله : آذر 83
نویسنده : هومن تندهوش - نسترن حاجی حیدری - منصور نجمائی
مترجم :
موضوعات :
منبع : مجله تدبیر - شماره 151
چکیده مقاله
باتوجه به جایگاه امروزی دارائیهای فکری در تجارت جهان ونقشی که این دارائیهای ارزشمند می تواند در توسعه و کسب درآمد بیشتر برای بنگاههای کوچک و بزرگ اقتصادی و دولتها داشته باشد، مدیریت این نوع دارائیها از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. امروزه سرمایه گذاری مخاطره پذیر در نتیجه به اشتراک گذاشتن دارائیهای نامشهود سرمایه گذاران به وقوع می پیوندد، که این امر باتوجه به شرایط فعلی ایران و همچنین نیاز به خرید و انتقال فناوری و توسعه صنایع پیشرفته، به طور روزافزونی براهمیت این موضوع می افزاید.
هدف از انجام این مطالعه شناسایی و بیان نقش و اهمیت دارائیهــای معنوی در فرآیند سرمایه گذاری، علی الخصوص سرمایه گذاری مخاطره پذیر، نحوه شناسایی دارائیها و شیوه های رایج ارزشگذاری این نوع دارائیها و بیان چالشهای موجود در این امر است. این مقاله پس از ارائه تعریف داراییهای معنوی و معرفی انواع آن از جمله حق اختراع، حق تالیف، نشان تجاری، رمز و راز تجاری، دانش فنی و حق طراحی، به تبیین اهمیت، تاثیر و ارزش افزایی آن در کسب و کار می پردازد. نتیجه این مطالعه بیانگر شیوه تعیین دارائیهای فکری، ارزشگذاری آنها، فاکتورهای موثر در تعیین ارزش آنها و چگــــونگی اظهار این دارائیها در فرآیند سرمایه گذاری است.
دارائیهای معنوی
دارائیهای معنوی، شامل کلیه دارائیهای غیرمشهودی است که در کسب و کار مورد استفاده قرار می گیرد ولیکن ممکن است به صورت مستقیم توسط مالکیت معنوی قابل حمایت نباشد. به طور کلی هر کسب و کاری مالک سه نوع دارایی است. دارائیهای پولی، دارائیهای فیزیکی و دارائیهای معنوی. دارائیهای پولی شامل پول، اعتبار و یا وام است. دارائیهای فیزیکی شامل تجهیزات، زمین، ساختمان، کالاها و موجودی انبار است و لذا هرنوع دارایی غیرفیزیکی دیگر در زیر مجموعه دارائیهــای معنوی قرار می گیرد. به طور کلی می توان دارائیهای معنوی را در سه گروه عمده طبقه بندی کرد که عبارتند از: دانش فنی، اطلاعات اختصاصی و بانک اطلاعاتی تجاری و همچنین شیوه ها، ایده ها ویا طرحهای اصلی و جدید را طبقه بندی کرد. برداشت کلی از دارائیهای معنوی می تواند کلیه دارائیهایی غیرمشهودی را شامل شود که یک کسب و کار را از رقبایش متمایز می سازد.
اهمیت و نقش مالکیت معنوی در کسب و کار و سرمایه گذاری: در یک اقتصاد دانش محور، امکان رقابت میان موسسات رقیب عموماً در گرو تولید محصولات باارزش افزوده بالا، آن هم با قیمت رقابتی است. امروزه که اقتصاد در مسیر جهانی شدن گام برمی دارد، موسسات تولیدی و خدماتی، حتی اگر تمام فعالیت اقتصادی خود را در چارچوب مرزهای ملی نیز محدود کرده باشند، برای بقا ناگزیرند که کالا و یا خدمت خود را با کیفیت و قیمت رقابتی جهانی عرضه کنند. برای امکان ارائه کالاها و خدماتی با قیمت و کیفیت رقابتی و بقا، در این بازار، موسسات تجاری ناگزیرند بااتخاذ یک راهبرد تجاری مستمر، همواره هزینه های تولید را کاهش دهند و با بالابردن کیفیت کالاها و خدمات، سهم خود را در بازار حفظ کنند و برآن بیفزایند. نیل به این مقصود ممکن نیست مگر از طریق:
سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه(R&D) ؛
بهره گیری از فناوریهای نو؛
توسعه مدیریت دانش؛
ایجاد و به کارگیری طرحها و ایده های نو؛
بازاریابی کارآمد کالاها و خدمات.
برای سازماندهی و اجرای این فعالیتها به سرمایه گذاری نیاز است که برای بنگاههای تجاری، به خصوص بنگاههای کوچک و متوسط، چنین سرمایه گذاریی ای دشوار است. در این وضعیت، اگر حمایت قانونی و عملی از حقوق مالکیت معنوی وجود نداشته باشد، حاصل سرمایه گذاری که همان داراییهای معنوی است مورد سرقت یا نسخه برداری قرار خواهد گرفت. این حمایت از مالکیت معنوی است که در موسسات تولیدی و خدماتی انگیزه سرمایه گذاری در تحقیق، توسعه و نوآوری ایجاد می کند زیرا مطمئن هستند داراییهای معنوی آنها مانند: ابتکارشان در تولید کالا، ابداع طرح جدیدشان برای محصول و خوش اعتباری نامشان در بازار،... مورد سوء استفاده قرار نخواهد گرفت. روند تغییر پرتفولیوی سرمایه شرکتها از گذشته تاکنون: آمار و ارقام نقش و جایگاه مالکیت معنوی را در بازار تجارت جهانی، اهمیت و روند تغییر ترکیب سرمایه در شرکتها را به نحوی ملموس نشان می دهد:
در سال 1982، حدود 62 درصد از دارایی شرکتهای آمریکایی را دارائیهای مادی آنها مثل ساختمان، زمین، ماشین آلات، مواد اولیه، پول و مانند اینها تشکیل می داد، در حالی که در سال 2000 سهم دارائیهای معنوی (اموال فکری) این شرکتها به 70 درصد مجموع دارایی آنها بالغ شد و سهم دارائیهای مادی به کمتر از یک سوم مجموع دارائیهای آنها تقلیل یافت. (جدول 1)
در سوی دیگر دنیا، در اروپا نیز رشد ارزش دارائیهای معنوی چشمگیر بوده است، به طوری که در آغاز دهه 1990 میلادی سهم دارائیهای غیرمادی موسسات و شرکتهای تجاری در این منطقه از جهان به بیش ازیک سوم مجموع دارائیهای آنها رسیده است. به عنوان نمونه، در سال 1992 در کشور هلند بیش از 35 درصد از مجموع سرمایه گذاری صورت گرفته در بخش خصوصی و دولتی، مربوط به دارائیهای معنوی انجام می شود. از طرف دیگر، تحقیقات نشان می دهد که برخورداری یک کشور از نظام مالکیت معنوی صحیح نقشی بسیار اساسی و تعیین کننــــده در جلب سرمایه گذاری خارجی در آن کشور دارد. به عنوان یک نمونه خوب، می توان به وضعیت کشور هندوستان اشاره کرد که اصلاح نظام حمایت از حق اختراع و علامت تجارتی در اوایل دهه 1990 میلادی، تاثیر بسزایی در فرآیند جذب سرمایه گذاران خارجی به اقتصاد و بازارهای این کشور بوده است. نمونه دیگر، کشور برزیل است که بااصلاح قانون مربوط به مالکیت صنعتی خود در سال 1996 با یورش سرمایه گذاری خارجی مواجه بوده است.
اگربه ارزش داراییهای معنوی در مقیاس کوچکتر و در سطح بنگاههای اقتصادی که در واقع آجرهای سازنده بنای اقتصادهای ملی هستند، نگاه کنیم نیز همین وضع را مشاهده خواهیم کرد. در حقیقت، اختلاف فاحش و فزاینده ای که میان ارزش اسمی و ارزش واقعی سهام شرکتهای بزرگ تجاری وجود دارد، تا حد بسیار زیادی به همین دارائیهای غیرمادی مثل نام تجارتی، روابط با مشتریان، حق اختراع، علامت تجارتی مربوط می شود. در جدول شماره 2 سهم دارائیهای غیرمادی در مقایسه با داراییهای مادی پنج شرکت بزرگ تجاری جهان، از مجموع ارزش بازاری هر یک از این شرکتها را براســاس آمار سال 1995 ملاحظه می کنیم. (جدول شماره 2)
تاثیر و نقش مالکیتهای معنوی در سرمایه گذاری مشترک: مگفا (مرکز گسترش فناوری اطلاعات) وابسته به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، در راستای ماموریت محوله، برای توسعه صنعت فناوری اطلاعات با مشارکت بخش خصوصی اقدام به سرمــــــایه گذاری در (ICT) فناوری اطلاعات و ارتباطات می کند. یکی از چالشهای اصلی در توسعه صنایع پیشرفته عدم وجود بازار داراییهای معنوی است که عدم حمایت قانون آن را تشدید کرده است. سرمایه گذاری در صنایع پیشرفته با مخاطرات و ریسک های زیادی همراه است. یکی از مخاطرات اصلی در این حوزه، ارزشگذاری و تعیین ارزش واقعی فناوری، دانش فنی و سایر آورده های غیرنقدی شرکاست.
وظیفه واحد سرمایه گذاری مگفا، شناسایی حوزه های مناسب برای سرمایه گذاری، انتخاب شریک و تهیه طرح تجاری مرتبط با فعالیت مشترک است.
در راستای تهیه طرح تجاری، تعیین سهم و آورده های طرفین یکی از مهمترین چالشهای این واحد است. تجربیات واحد سرمایه گذاری مبین این امر است که اکثر شرکای داخلی برخلاف شرکای خارجی، از وجود و اهمیت دارائیهای معنوی خــــــود کم اطلاع و گاهاً بی اطلاع هستند. پس از آگاهی از وجود چنین دارائیهایی، برآورد آنها از ارزش واقعی آورده ها، معمولاً برپایه مدارک ناقص، برآوردهای شخصی و بدون مستدلات قابل قبول است. دلائل به وجود آمدن چنین مشکلاتی عدم وجود بازار داراییهای غیرنقدی در اقتصاد دولتی و عمدتاً انحصاری ایران و نقصان ارتباطات تجاری بین المللی است.
به منظور غلبـه براین چالـش، واحد سرمایه گذاری مگفا اقدام به تشکیل تیمی برای ارزیابی و ارزشگذاری آورده های غیرنقدی شرکا کرده است. فعالیت این تیم به تهیه، تدوین و به کارگیری رویه های ارزشگذاری علمی باتوجه به ماهیت و نوع دارائی منجر شده است.
ارزشگذاری آورده های غیرنقدی: بااستفاده از رویکردهای زیر می توان حدود حداقل، حداکثر و گاه متوسط ارزش یک دارایی را تعیین و سپس بااستفاده از فاکتورهای مهم ذکر شده در مورد هریک از داراییها، به کمک روش چانه زنی به توافق در مورد ارزش دارایی دست یافت.
1 - رویکرد بازار: این رویکرد باتوجه به قیمت تعیین شده در بازار رقابتی، اقدام به ارزشگذاری دارائیهای معنوی می کند:
قیمت بازار: در مواقعی که یک دارایی با خصوصیات یکسان در بازار موجود باشد، کارشناس می تواند با استعلام قیمت آن از بازار، ارزش آن را برآورد کند.
نظر کارشناس خبره: در مواردی می توان با کمک گرفتن از کارشناسان خبره در مورد دارایی استعلام قیمت کرد، این روش در مورد داراییهای مشهود کاربرد بیشتری دارد.
2 - رویکرد هزینه ای: این رویکرد مبتنی بر هزینه بوده و شامل روشهای زیراست.
روش جایگزینی: بااین روش می توان بااستعلام قیمت یک دارایی با ویژگیهای ذاتی مشابه و یا خصوصیات ارضاکنندگی جایگزین با دارایی مورد نظر، حداکثر ارزش آن دارایی را به دست آورد. این روش هنگامی کاربرد دارد که دارایی مشابه یا دارایی با خصوصیات ارضاکنندگی جایگزین، موجود باشد و امکان استعلام قیمت آن به سادگی امکان پذیر باشد.
روش مالکیت مجدد: در مواردی که برآورد میزان هزینه های مورد نیاز برای دستیابی به دارایی مورد نظر امکان پذیر باشد، می توان با تخمینی از هزینه ها، حداقل ارزش یک دارایی را محاسبه کرد.
هزینه های دفتری: در صورتی که مستندات هزینه های انجام یافته به منظور حصول یک دارایی در دسترس بوده و صحت آنها مورد قبول طرفین باشد، می توان بااستناد به آنها حداقل ارزش یک دارایی را تعیین کرد.
3 - رویکرد درآمدی: در این رویکرد ارزش یک دارایی براساس پیش بینی درآمد ناشی از آن دارایی و براساس جداول مالی از جمله گردش وجوه نقد، تعیین می گردد.
روش گردش وجوه نقد آزاد: این روش هنگامی قابل استفاده است که تفکیک درآمد براساس اجزای سرمایه گذاری امکان پذیر باشد. در این روش، جریان نقدینگی خالص ناشی از دارایی مورد ارزیابی قابل پیش بینی است و این نتیجه ملاک ارزشگـــذاری قرار می گیرد و سپس ارزش فعلی آن براساس نرخ تنزیل معین محاسبه می شود. درصد قابل توجهی از رقم حاصل از ارزش فعلی وجوه نقد به عنوان ارزش دارایی محسوب می گردد. باید توجه داشت که نرخ تنزیل در هنگام محاسبه ارزش فعلی جریان نقدینگی آزاد بایــد منعکس کننده خطرات مرتبط با نوع دارایی نیز باشد.
صرفه جویی در هزینه : وجود بعضی دارائیها در یک کسب و کار موجب کاهش هزینه ها خواهد شد. در مورد این نوع داراییها می توان با تخمین و یا تعیین مقدار هزینه صرفه جویی شده در نتیجه به کارگیری از دارایی موردنظر و در طول عمر مفید دارایی، ارزش آن را تخمین زد. برای مثال طراحی و استفاده از یک نرم افزار رایانه ای در یک سازمان می تواند موجب کاهش هزینه های چون هزینه پرسنلی، سربار و... شود.
آورده های معنوی
1 - فناوری: تعریف - مجموعه تکنیک ها و مهارتهای ذهنی و یدی است که در فرهنگ فنی به مجموعه اطلاعات و مهارتهای با حق مالکیت و یا بدون آن اطلاق می گردد.
خرید فناوری دسترسی سریع به ابزار پیشرفته تولید و کنترل روی ابزار تولید را ممکن می سازد. باید توجه داشت که پس از خرید فناوری، مجموعه دانش و فنونی که به منظور انجام کامل و یا بخشی از فرایند تولید، ارائه خدمات، انجام امور تحقیقاتی، طراحی و یا نگهداری لازم است در اختیار خریدار باشد.
فناوری معمولاً شامل: امتیاز (حق لیسانس) و خدمات مرتبط است که هریک شامل زیرمجموعه های زیر است:
الف - امتیازها:
- حق اختراع؛
- علائم تجاری؛
- دانش فنی.
ب - خدمات:
- کمکهای فنی؛
- خدمات مهندسی.
روش ارزشگذاری: باتوجه به احراز شرایط لازم، از هر سه رویکرد اصلی می توان استفاده کرد. باید توجه داشت که در این رویکردها در واقع ارزش امتیازها تخمین زده می شود نه ارزش خدمات زیرا معمولاً خدمات دارای هزینه ها و ارزشی معین برای هردو طرف هستند. نکته بعدی آنکه، هریک از موارد امتیازها را نیز می توان به تنهایی و به طور مجزا ارزشگذاری کرد، که مسائل مرتبط به صورت مستقل در این رویه ذکر گردیده است.
فاکتورهای مهم در تعیین ارزش:
1 - اعتبار و حسن شهرت فروشنده یا صاحب فناوری؛
2 - هزینه صرفه جویی شده در نتیجه به کارگیری فناوری؛
3 - قیمت تمام شده محصول تولید شده بـــــه وسیله فناوری جدید در مقایسه با قیمت بازار؛
4 - وابستگی فناوری به فروشنده یا مالک آن؛
5 - وجود مستندات کاربردی؛
6 - انحصاری بودن (عدم عرضه فناوری توسط دیگران)؛
7 - انعطاف پذیر بودن؛
8 - قابلیت توسعه؛
9 - کیفیت محصول خروجی و مطابقت آن با استانداردها؛
10 - ظرفیت تولید با به کارگیری فناوری جدید؛
11 - مدت زمان استقرار فناوری؛
12 - طول عمر فناوری؛
13 - قابلیت فناوری در پاسخگویی به نیازهای از قبل تعیین شده؛
14 - سازگاری آن بااستانداردهای مرتبط.
2 - دانش فنی (KNOW-HOW):
دانش فنی به مجموعه ای از اطلاعات سودمند، محرمانه، تازه و باارزش و نیز اطلاعات و مهارتهای فنی مرتبط با طراحی، ساخت و عملیات، که برای تولید محصول یا خدمات مشخص لازم باشد، اطلاق می گردد. دانش فنی یا غیرقابل ثبت بوده و یا عمداً به ثبت نمی رسند.
روش ارزشگذاری: هرسه رویکرد اصلی فوق برای ارزشگذاری دانش فنی امکان پذیر است اما توجه به نکته زیر در مورد رویکرد بازار حائز اهمیت است.
در استفاده از رویکرد بازار، باید توجه داشت که ممکن است دانش فنی مشابهی در بازار موجود بوده اما با قیمتهای متفاوت ارائه شود، ارزش دریافت اطلاعات از یک دارنده دانش فنی در آن است که وی ترکیب ترجیحی و عالی اطلاعات فنی را برگزیده و عرضه کند و هنگامی که این اطلاعات به شیوه توصیه شده مورد استفاده قرار گیرد برای استفاده کننده آن حالت رقابتی مطلوبی را به وجود می آورد.
فاکتورهای مهم در تعیین ارزش:
1 - اعتبار و حسن شهرت فروشنده یا صاحب دانش فنی؛
2 - هزینه صرفه جویی شده در نتیجه به کارگیری دانش فنی؛
3 - قیمت تمام شده محصول تولید شده به وسیله دانش فنی جدید؛
4 - وابستگی دانش فنی به فروشنده یا مالک آن؛
5 - وجود مستندات کاربردی؛
6 - انحصاری بودن؛
7 - انعطاف پذیر بودن؛
8 - قابلیت توسعه؛
9 - کیفیت محصول خروجی؛
10 - ظرفیت تولید با به کارگیری دانش فنی جدید؛
11 - مدت زمان مورد نیاز جهت به کارگیری دانش فنی جدید؛
12 - طول عمر دانش فنی؛
13 - قابلیت دانش فنی در پاسخ به نیازهای از قبل تعیین شده و یا پیش بینی نشده.
3 - حق اختراع (PATENT): حق انحصاری استفاده از یک اختراع است که دولت به مخترع در مقابل افشای اختراع برای مدتی معین اعطا می کند. این اختراع می تواند طراحی، فرآیند و یا خلق یک محصول جدید باشد. این حقوق عمدتاً دیگران را از ساختن، استفاده و فروش محصول، فن و یا روش اختراعی در قلمرو اختراع ثبت شده، باز می دارد.
روش ارزشگذاری: ارزش حق اختراع را باتوجه به اطلاعات موجود در زمان ارزشگـــذاری می توان بااستفاده از هرسه رویکرد تعیین کرد.
فاکتورهای مهم در تعیین ارزش:
1 - منبع ایده اولیه؛
2 - مدت زمان صرف شده برای تبدیل ایده به محصول؛
3 - انحصاری بودن؛
4 - مدت زمان اعتبار حق اختراع؛
5 - طول عمر اختراع با توجه به نیاز بازار.
4 - علائم تجاری: علامت تجاری عبارت است از هر قسم علامتی اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، مهر، لفاف و غیر آن که برای امتیاز و تشخیص محصول تجاری اختیار می شود.
روش ارزشگذاری: در مورد این نوع آورده بهتر است از رویکرد درآمدی استفاده کرد و باتوجه به ارزشی که این نوع آورده برای کسب و کار ایجاد می کند، قیمت آن را تعیین کرد.
فاکتورهای مهم در تعیین ارزش:
1 - حسن سابقه؛
2 - شهرت فعلی آن در بازار؛
3 - قابل استفاده بودن در زمان آینده (منظور عدم به کارگیری عناصری که مشمول زمان هستند مثلاً به کارگیری کلمه دیجیتال در شعار یک شرکت یا استفاده از شکل پردازنده امروزی در آرام یک شرکت).
5 - حق امتیاز: حق بهره برداری از یک دارایی و خصوصاً منابع طبیعی متعلق به یک شخص حقیقی یا حقوقی را حق امتیاز می نامند.
روش ارزشگذاری: در ارزشگذاری این نوع دارایی، می توان از هرسه رویکرد باتوجه به مقتضیات، استفاده کرد.
فاکتورهای مهم در تعیین ارزش: 1 - انحصاری بودن؛
2 - دوره حیات؛
3 - میزان درآمدزایی.
6 - رمز و راز تجاری: رموز و فرمولهایی هستند که موجب موفقیت و خلق مزیتهای رقابتی برای یک کسب و کار می گردند.
روش ارزشگذاری: در مورد این نوع آورده بهتر است از رویکرد درآمدی استفاده کرد و باتوجه به ارزشی که این نوع آورده برای کسب و کار ایجاد می کند، قیمت آن را تعیین کرد.
مدیریت سرمایه گذاری مگفا